بررسی ابعاد گفتمانی فقر با استفاده از چارچوب نظریه بوردیو

چکیده: جوامع گوناگون متناسب با شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خود به نحوی با پدیده «فقر» مواجه هستند. در واقع «فقر» یکی از عمده ترین مسائل و مباحث جوامع بشری است و جوامع گوناگون به اقتضای جوهره اجتماعی خود مجبور به مواجهه با «فقر» می باشند. اهمیت این موضوع باعث دامن زدن به انواع و اقسام مناقشات زبانی و گفتمانی بر حول مفهوم «فقر» شده است. در بررسی و تحلیل «فقر» عمدتاً بر ابعاد عینی آن تاکید می شود، هر چند در برخی از پژوهش ها به سوگیری های ذهنی در برساخت «گفتمان فقر» توجه شده است، امّا این توجهات غالباً ناقص و محدود به گفتمان های نظام مند رایج در «میدان های رسمی» است. این پایان نامه در راستای اهداف تحقیق که همانا تاکید بر ابعاد گفتمانی فقر، و همچنین ارائه مقدماتی نظری جهت تحلیل نظام مند ابعاد گفتمانی فقر در سطوح گوناگون اجتماعی است، در بدو امر به بررسی مفاهیم «گفتمان»، «قدرت» و «فقر» پرداخته است. در ارتباط با مفهوم «فقر» از سه موضع بر صورتبندی ایدئولوژیک-گفتمانی موجود اشاره شده است؛ الف) تعریف و اندازه گیری فقر، ب) تبیین فقر، ج) طبقه بندی فقیر-نافقیر. روشی که در این تحقیق به کار رفته است روش تحلیلی و توصیفی است و گردآوری اطلاعات از طریق روش اسنادی صورت گرفته است. گفتمان های فقر در محیط های آکادمیک تا عرصه عمومی و زندگی روزمره رواج دارند و به جهت تحلیل نظام مند ابعاد گفتمانی فقر در عرصه های متنوع اجتماعی، از چارچوب نظریه بوردیو و بویژه جامعه شناسی زبان این متفکر بهره گرفته ایم. بدین واسطه پنج «میدان» را به عنوان میدان های که در آن زبان از اهمیت بیشتری برخوردار است، تشخیص دادیم که عبارتند از؛ 1- میدان اجتماعی، 2- میدان قدرت، 3- میدان فکری، 4- میدان فرهنگی، 5- میدان دینی. این میدان ها در عین خودمختاری نسبی واجد مناسبات خاصی با یکدیگر هستند، که سعی شده است در قالب «مدل نظری» ارائه گردد. «میدان اجتماعی» و «میدان قدرت» در میدان های دیگر تاثیرگذارند و از نفوذ بیشتری برخوردارند. در تحلیل نهایی آنچه از این مدل نظری عاید می شود عبارت است از: الف) حوزه های مطالعاتی متنوع و بافت های گوناگونی که در آن گفتمان های مختلف و به ویژه گفتمان فقر تولید و مصرف می شوند، طرح می گردد. ب) مناسبات میان سطوح مختلف و متعدد بافت های گفتمان؛ به ویژه گفتمان فقر، به صورت نظام مند پی ریزی می شوند. از این منظر «میدان های زبانی» و همچنین «بازار زبانی واحد» به مثابه بافت های گوناگون و متمایز گفتمان فقر، و همچنین سطوح مختلف و مرتبط بافت های گفتمان طرح می شوند.